ဒေါက်တာ သန်းနိုင်စိုး

၂၀၂၄ ခုနှစ်မှ ၂၀၂၅ ခုနှစ်သို့ အကူးအပြောင်း နှစ်သစ်ကူးကာလတွင် လတ်တလော အသက်ရှူ လမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ရောဂါကို ဖြစ်ပွားစေတတ်သော Human metapneumovirus (HMPV) ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး ကူးစက်ဖြစ်ပွားမှုများနှင့် ပတ်သက်၍ ကမ္ဘာ့သတင်း မီဒီယာများတွင် ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ဖော်ပြလျက်ရှိသည်ကို တွေ့ရပါသည်။

အဆိုပါ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးအပါအဝင် ရာသီတုပ်ကွေးရောဂါကဲ့သို့ အဏုဇီဝရောဂါပိုးများကြောင့် ဖြစ်ပွားသည့် လတ်တလော အသက်ရှူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ရောဂါများကာကွယ်ရေးနှင့် ပတ်သက်သည့် အချက်အလက်များကို မိဘပြည်သူများအနေဖြင့် သိရှိလိုက်နာ ဆောင်ရွက်နိုင်ကြစေရေးအတွက် ဤဆောင်းပါးကို ရေးသားတင်ပြလိုက်ရပါသည်။

Human metapneumovirus (HMPV) ဗိုင်းရပ်စ်ကို ၂၀၀၁ ခုနှစ်၌ နယ်သာလန်နိုင်ငံရှိ ကလေးငယ် ၂၈ ဦးတွင် သုတေသနပညာရှင် Bernadette G. van den Hoogen နှင့်အဖွဲ့က စတင်တွေ့ရှိခဲ့ပြီး အဆိုပါဗိုင်းရပ်စ်ပိုးသည် ရာသီတုပ်ကွေးရောဂါ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးများနှင့် အသက်ရှူ လမ်းကြောင်းရောဂါ ဖြစ်ပွားတတ်စေသည့် (Respiratory Syncytial Virus – RSV) ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး တို့ကဲ့သို့ ကမ္ဘာ့နိုင်ငံအနှံ့အပြား၌ ဆောင်းရာသီကာလတွင် ဖြစ်ပွားမှုများပြားလေ့ ရှိပါသည်။

HMPV ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးနှင့် ပတ်သက်၍ မိမိတို့မြန်မာနိုင်ငံတွင် ၂၀၁၄ ခုနှစ်၌ ဆောင်ရွက်သည့် လတ်တလော အသက်ရှူ လမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ရောဂါများကို ဖြစ်ပွားစေသည့် ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးများအား စစ်ဆေးခဲ့သည့် သုတေသနတွေ့ရှိချက်အရ HMPV ရောဂါပိုး ဖြစ်ပွားမှုရှိခဲ့ကြောင်း တွေ့ရှိခဲ့ရသဖြင့် အဆိုပါ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးသည် ကိုဗစ်-၁၉ ရောဂါဗိုင်းရပ်စ်ပိုးကဲ့သို့ အသစ်ဖြစ်ပေါ်လာသည့် ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး အမျိုးအစားသစ် (novel virus) တစ်ခုမဟုတ်ကြောင်း တွေ့ရပါသည်။

လက်ရှိအချိန်၌ နိုင်ငံတကာမီဒီယာများတွင် HMPV ရောဂါပိုးကူးစက်ဖြစ်ပွားမှုသည် တရုတ်ပြည်သူ့ သမ္မတနိုင်ငံအတွင်း ဖြစ်ပွားမှု များပြားလျက်ရှိသည်ဟု ဖော်ပြလျက်ရှိသော်လည်း တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ ရောဂါထိန်းချုပ်ရေးနှင့် ကာကွယ်ရေးဗဟိုဌာန (Chinese Center for Disease Control and Prevention – China CDC) မှ ရရှိသော သတင်းအချက်အလက်များအရ တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံတွင် အသက်ရှူ လမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ကူးစက်ရောဂါဖြစ်ပွားမှုသည် ဆောင်းရာသီဖြစ်၍ နှစ်စဉ် ရောဂါဖြစ်ပွားမှု ပုံစံအတိုင်း မြင့်တက်ခြင်းသာဖြစ်ပြီး HMPV ဗိုင်းရပ်စ်ကြောင့် အသက်ရှူ လမ်းကြောင်းရောဂါ ဖြစ်ပွားမှုအခြေအနေကို အရေးပေါ်အခြေအနေအဖြစ် သတ်မှတ်ကြေညာ ထားရှိခြင်းမရှိကြောင်း သိရပါသည်။ ထို့ပြင် တရုတ်ပြည်သူ့ သမ္မတနိုင်ငံ၏ ယခုနှစ် အသက်ရှူ လမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ကူးစက်ရောဂါဖြစ်ပွားမှုသည် ယခင်နှစ်နှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက ရောဂါဖြစ်ပွားမှု အရေအတွက်အရသော် လည်းကောင်း၊ ရောဂါပြင်းထန်မှုအရသော် လည်းကောင်း လျော့နည်းကြောင်း သိရသည်။

HMPV ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးသည် အသက်အရွယ်မရွေး ကူးစက်ဖြစ်ပွားနိုင်ပြီး ကလေးငယ်များ၊ အသက်အရွယ် ကြီးရင့်သူများနှင့် ကိုယ်ခံအားစနစ် ကျဆင်းနေသူများတွင် ပိုမိုကူးစက်ဖြစ်ပွား၍ ၎င်းတို့တွင် ရောဂါပိုမို ပြင်းထန်နိုင်ခြေရှိပါသည်။ သို့ရာတွင် ရောဂါပိုးကြောင့် သေဆုံးမှုနှုန်းမှာ အသက်ရှူ လမ်းကြောင်း ရောဂါများကြောင့် သေဆုံးမှုများ အားလုံး၏ တစ်ရာခိုင်နှုန်း အောက်တွင်သာရှိကြောင်း သိရသည်။

HMPV ရောဂါပိုးသည် အခြား အသက်ရှူ လမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ရောဂါပိုးများဖြစ်သည့် ရာသီတုပ်ကွေးနှင့် ကိုဗစ်-၁၉ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးတို့ကဲ့သို့ ချောင်းဆိုးခြင်း၊ နှာချေခြင်းမှထွက်ရှိသည့် အစက်အမှုန်များမှတစ်ဆင့် ကူးစက်ခြင်း (Droplet transmission)၊ ရောဂါကူးစက် ခံစားနေရသူနှင့် ထိတွေ့ခြင်း သို့မဟုတ် လက်ဆွဲနှုတ်ဆက်ခြင်း အစရှိသော အနီးကပ်ထိတွေ့ခြင်း၊ ရောဂါပိုးကပ်ငြိနေသည့် အရာဝတ္တု အသုံးအဆောင်ပစ္စည်းများနှင့် မျက်နှာပြင်များမှတစ်ဆင့် ပါးစပ်၊ နှာခေါင်း၊ မျက်စိ တို့အား ထိတွေ့ခြင်းတို့မှ ကူးစက်နိုင်ပါသည်။

ရောဂါပျိုးရက်မှာ ၃ ရက်မှ ၆ ရက်အထိဖြစ်ပြီး ရောဂါလက္ခဏာများအနေဖြင့် ချောင်းဆိုးခြင်း၊ ဖျားခြင်း၊ နှာပိတ်ခြင်း၊ အသက်ရှူကျပ်ခြင်းများ ခံစားရလေ့ရှိပြီး ရောဂါကူးစက်ခံရသူ အများစုသည် ရောဂါလက္ခဏာများ စတင်ပေါ်ပေါက်သည့်အချိန်မှ စတင်၍ ၃ ရက်မှ ၁၀ ရက်အတွင်း ပြန်လည်သက်သာ ကောင်းမွန်လေ့ရှိပါသည်။ ရောဂါလက္ခဏာ ပိုမိုပြင်းထန်ပါက အခြား အသက်ရှူ လမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ရောဂါများကဲ့သို့ လေပြွန်ရောင်ခြင်း၊ အဆုတ်ရောင်ခြင်းများ ခံစားရနိုင်ပါသည်။ ထို့အပြင် ရောဂါကြောင့် အချို့ကလေးငယ်များတွင် ဝမ်းလျှောခြင်း၊ အန်ခြင်း၊ အနီစက်ထွက်ခြင်း၊ အဖျားကြီး၍ တက်ခြင်း အစရှိသည်တို့ ခံစားရနိုင်ပါသည်။

ကာကွယ်ဆေးများမရှိသေး

HMPV ရောဂါပိုး ရှိ၊ မရှိ ဓာတ်ခွဲစမ်းသပ်စစ်ဆေးရာတွင် Nucleic Acid Amplification Test (NAAT) ဖြင့် ဗိုင်းရပ်စ်၏ မျိုးရိုးဗီဇ (Virus genome) ကို စစ်ဆေးခြင်းနှင့် Immunofluorescence or Enzyme Immunoassay ဖြင့် ဗိုင်းရပ်စ် (Virus Antigen) ကို စစ်ဆေးခြင်းတို့ဖြင့် ဆောင်ရွက်နိုင်ပါသည်။

လတ်တလောတွင် HMPV ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးအတွက် ထိရောက်သည့် ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးကို ရှင်းလင်းနိုင်သည့် ဗိုင်းရပ်စ် ဆန့်ကျင်ဆေးဝါးများနှင့် ကာကွယ်ဆေးများ မရှိသေးဘဲ ရောဂါလက္ခဏာများကို သက်သာစေသည့် ဆေးကုသမှုများသာ ဆောင်ရွက်နိုင်ကြောင်း သိရပါသည်။

ရောဂါကာကွယ်ရေး နည်းလမ်းများအနေဖြင့် ရာသီတုပ်ကွေးရောဂါပိုး၊ ကိုဗစ်-၁၉ ရောဂါပိုးတို့ကို ကာကွယ်သည်နှင့် အလားတူရောဂါကာကွယ်ရေး နည်းလမ်းများဖြစ်သည့် အများပြည်သူ အသုံးပြုသည့်နေရာများရှိ မျက်နှာပြင်များကို ထိတွေ့ပြီးသည့်အခါတိုင်း၊ အခြားသူများနှင့် မဖြစ်မနေ လက်ဆွဲနှုတ်ဆက်ပြီးသည့် အခါတိုင်းတွင် လက်ကိုဆပ်ပြာနှင့် ရေအသုံးပြု၍ အနည်းဆုံးစက္ကန့် ၂၀ ကြာ စနစ်တကျဆေးကြောခြင်း သို့မဟုတ် ရေမလို လက်သန့်စင်ဆေးရည် အသုံးပြုခြင်း၊ ရောဂါလက္ခဏာများဖြစ်သည့် ချောင်းဆိုးခြင်း၊ ဖျားခြင်း၊ နှာပိတ်ခြင်း စသူများနှင့် ခပ်ခွာခွာနေခြင်း၊ ရောဂါလက္ခဏာ တစ်ခုခု ရှိသူတို့အနေဖြင့် လူထူထပ်သည့် နေရာများသို့ သွားရောက်ခြင်းမှ ရှောင်ကြဉ်ခြင်းနှင့် မဖြစ်မနေ သွားရောက်ရပါက ပါးစပ်နှင့် နှာခေါင်းစည်းကို စနစ်တကျ တပ်ဆင်ခြင်းတို့ကို ဆောင်ရွက်ရမည်ဖြစ်ပါသည်။

အမြန်ဆုံးကုသမှုခံယူ

ရောဂါလက္ခဏာရှိသူများ အထူးသဖြင့် အသက် ၆၀ နှစ်နှင့်အထက် အသက်အရွယ် ကြီးရင့်သူများ၊ ကလေးငယ်များ၊ ကိုယ်ဝန်ဆောင်မိခင်များနှင့် ကိုယ်ခံအား ကျဆင်းနေသူများသည် အထက်ဖော်ပြ ပါရောဂါလက္ခဏာများ ခံစားရသည့်အပြင် အသက်ရှူကျပ်ခြင်း၊ မောပန်းခြင်း စသည့် ပြင်းထန် ရောဂါလက္ခဏာများ ပေါ်ပေါက်လာပါက နီးစပ်ရာ ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းများသို့ အမြန်ဆုံးသွားရောက်၍ ဆေးကုသမှုခံယူရမည် ဖြစ်ပါသည်။

ကျန်းမာရေးဝန်ကြီးဌာနသည် မြန်မာနိုင်ငံအတွင်း HMPV ရောဂါပိုးနှင့် ရာသီတုပ်ကွေးရောဂါပိုး အပါအဝင် အဏုဇီဝပိုးများကြောင့် ဖြစ်ပွားသည့် လတ်တလော အသက်ရှူလမ်းကြောင်း ရောဂါများကို အချိန်ပြည့် ရောဂါစောင့်ကြပ်ကြည့်ရှုခြင်း စနစ်ဖြင့် စောင့်ကြပ်ကြည့်ရှုလျက် ရှိပါသည်။ ထို့အပြင် ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့မှ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ပြည်သူ့ကျန်းမာရေး အရေးပေါ်အခြေအနေအဖြစ် ကြေညာထားသော ကူးစက်ရောဂါများ နိုင်ငံအတွင်းသို့ ကူးစက်မှုမရှိစေရေးအတွက် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လေဆိပ်၊ ဆိပ်ကမ်းနှင့် နယ်စပ်ဝင်ထွက် ပေါက်များတွင် ကူးစက်ရောဂါ စောင့်ကြပ်ကြည့်ရှုခြင်း လုပ်ငန်းများနှင့် ကမ္ဘာ့နိုင်ငံအသီးသီးမှ ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ ထုတ်ပြန်ချက်များကို စဉ်ဆက်မပြတ် စောင့်ကြပ် ကြည့်ရှုလျက်ရှိပြီး ရောဂါကာကွယ်ထိန်းချုပ် ကုသရေးတုံ့ပြန် ဆောင်ရွက်မှုများကို အချိန်နှင့်တစ်ပြေးညီ အထူးအလေးထား၍ ဦးစားပေးလုပ်ငန်းအဖြစ် ဆောင်ရွက်လျက်ရှိပါသည်။

မိဘပြည်သူများအနေဖြင့် ယခုကဲ့သို့ ဆောင်းရာသီကာလတွင် ဖြစ်ပွားမှုများပြားနိုင်သည့် HMPV ဗိုင်းရပ်စ်၊ ရာသီတုပ်ကွေးရောဂါ ဗိုင်းရပ်စ်တို့ကဲ့သို့သော ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးများကြောင့် ဖြစ်ပွားသည့် အသက်ရှူ လမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ကူးစက်ရောဂါများနှင့် အခြား အဏုဇီဝ ရောဂါပိုးများကြောင့် ဖြစ်ပွားသည့် လတ်တလော အသက်ရှူ လမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ရောဂါများမှ ကာကွယ်နိုင်ရေး ကျန်းမာရေးအသိ၊ ကျန်းမာရေးသတိရှိစွာဖြင့် ရောဂါကာကွယ်ရေး နည်းလမ်းများကို သိရှိပြီး အားလုံးက လိုက်ပါဆောင်ရွက်ကြရန် လိုအပ်ပါကြောင်း ရေးသားတင်ပြလိုက်ရပါသည်။     ။