ကယန်းတိုင်းရင်းသားအကြောင်း သိကောင်းစရာ

ဆင်းသက်လာပုံနှင့် နေထိုင်ရာဒေသ

ကယန်းတိုင်းရင်းသားတို့သည် မျိုးနွယ်ကြီး သုံးမျိုးဖြစ်သော နိဂရိုက်၊ ယူရိုပွိုက်၊ မွန်ဂိုလွိုက်ဟူသော လူမျိုးကြီးများအနက် မွန်ဂိုလွိုက်မျိုးနွယ်မှ ဆင်းသက်လာသည်။ မွန်ဂိုလွိုက်မျိုးနွယ်မှ ဆင်းသက်လာသော တိဘက်-မြန်မာ၊ ထိုင်း-တရုတ်၊ မွန်-ခမာ မျိုးနွယ်သုံးမျိုးအနက်မှ ထိုင်း-တရုတ် လူမျိုးနွယ် မှ ဆင်းသက် လာသည်။ ကယန်းတိုင်းရင်းသားတို့သည် မြန်မာနိုင်ငံအရှေ့ပိုင်း ကယားပြည်နယ် အနောက်မြောက်ပိုင်းမှ လွိုင်ကော်နှင့် ဒီမော့ဆိုမြို့နယ်၊ ကရင်ပြည်နယ်မြောက်ပိုင်းမှ သံတောင်မြို့နယ်၊ ရှမ်းပြည်နယ် အနောက် တောင်ထောင့်မှ ပင်လောင်းနှင့် ဖယ်ခုံမြို့နယ်၊ မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီးမှ လယ်ဝေးနှင့်ပျဉ်းမနား မြို့နယ် အရှေ့ ပိုင်းတောင်တန်းဒေသတို့တွင် နေထိုင်ကြသည်။ ကယန်းတိုင်းရင်းသားများ နေထိုင်ရာ ဒေသလေးခုတွင် ကယန်းတိုင်းရင်းသားများအပြင် ကရင်၊ ရှမ်း၊ ပအိုဝ်း၊ ဗမာ အစရှိသော တိုင်းရင်းသားလူမျိုးများလည်း နေထိုင်ကြသည်။ အဆိုပါဒေသများတွင် နေထိုင်ကြသော ကယန်းတိုင်းရင်းသား လူဦးရေမှာ နှစ်သိန်းကျော် ရှိသည်။ တောတောင်ထူထပ်ပေါများ၍ ခရီးသွားလာရေး မလွယ်ကူသဖြင့် လူဦးရေနည်းပါးပြီး တစ်စတု ရန်းမိုင်လျှင် လူဦးရေ ၆၀ ကျော်သာ နေထိုင်ကြသည်။

စာပေနှင့်ဘာသာစကား

လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၁၂၀ ကျော်က နိုင်ငံခြားသား ခရစ်ယာန်ဘာသာ၊ သာသနာပြု ဘုန်းတော်ကြီးများသည် ကယန်းတို့ဒေသသို့ ရောက်ရှိလာပြီး ခရစ်ယာန်ဘာသာအယူဝါဒများကို စတင်ဟောပြောသွန်သင်ခဲ့သည်။ ထိုခရစ်ယာန်သာသနာပြု ဘုန်းတော်ကြီးများသည် ကယန်းတို့ဘာသာစကားကို လေ့လာသင်ကြားပြီးနောက် ကယန်းလူမျိုး၏ စာပေကို တီထွင်ပေးခဲ့သည်။

ထိုခရစ်ယာန်ဘာသာ သာသနာပြုများ အနက် ၁၈၈၁ ခုနှစ်တွင် ဘုန်းတော်ကြီး ကောင်တီနှင့် ဘုန်းတော်ကြီး ကာရ်ဘွန်နိ သည် ဂေပါးလူမျိုး၏ ဘာသာစကားကို လေ့လာသင်ယူပြီးနောက် လက်တင်အက္ခရာကို အခြေခံ၍ စာပေတစ်ရပ်ကို တီထွင်ပေးခဲ့သည်။

ယင်းစာပေကို ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေ၍ ဂေပါး လူမျိုးတို့အား သင်ကြားပေးခဲ့သည်။ ၁၈၉၇ ခုနှစ်တွင် သံတောင်မြို့ နယ်မြောက်ပိုင်း မောင်ဗလော့ရွာသို့ ကြွရောက်သီတင်းသုံးခဲ့သော ဘုန်းတော်ကြီး ပေါလ်မန်းနာသည် မောင်ဗ လော့ရွာသား အိုင်ဘန်းခန်ဆိုသူ လူငယ်ထံမှ ကယန်းကဲ့ဒေါ့စကားကို လေ့လာသင်ယူတတ်မြောက်ပြီးနောက် လက်တင်အက္ခရာဖြင့် ကယန်းစာပေကို တီထွင်ခဲ့သည်။ ကယန်းစာပေဖြင့် မေတ္တာနှင့် သီချင်းစာအုပ်များကို ရေးသားထုတ်ဝေခဲ့ သည်။ ယင်းသာသနာပြုဘုန်းတော်ကြီးတီထွင် ပေးခဲ့သောစာပေကို ယနေ့ကယန်းကဲခူနှင့် ကယန်းကငန်တို့က အသုံးပြုလျက်ရှိသည်။

ခရစ်ယာန်သာသနာပြုဘုန်းတော်ကြီးများသည် ကယန်းစာကို တီထွင်ခဲ့သည့်နည်းတူ ဗြဟ္မစိုရ်ဘာသာဝင် ကယန်းတို့သည် ကိုယ်ပိုင် ဟန်ဖြင့် စာပေတစ်မျိုးကို တီထွင်ခဲ့သည်။ ယင်းစာပေသည် ဗြဟ္မစိုရ်ဘာသာဝင် ကယန်းလူမျိုးအချို့ တတ်မြောက်ထားခဲ့ကြသော်လည်း ကျယ်ပြန့်စွာသင်ကြားခြင်းမရှိသည့်အတွက် တတ မြောက်သူ အလွန်နည်းပါးသည်။ ကယန်းတိုင်းရင်းသားတို့သည် မျိုးနွယ်စုများဖြစ်သောကယန်းကငန်၊ ကယန်းကဲဒေါ့၊ ကယန်းကဲခူအစရှိသော ကယန်းလူမျိုးစုများသည် ပြောဆိုသောဘာသာစကားတွင် အသံအနိမ့်အမြင့်၊ လေယူလေသိမ်းခြားနားသည်မှတစ်ပါး အားလုံး တူညီကြသည်။

ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှု

ကယန်းလူမျိုးတို့သည် ကမ်းခွမ်ခေါ် တံခွန်တိုင်ဘာသာ၊ ခရစ်ယာန်ဘာသာ၊ ဗုဒ္ဓဘာသာနှင့် ဗြဟ္မစိုရ် ဘာသာတို့ကို ကိုးကွယ်ယုံကြည်ကြသည်။ တောစောင့်နတ်၊ တောင်စောင့်နတ်အစရှိသော နတ်အမျိုးမျိုးရှိသည်ဟု ယုံကြည်၍ ထိုနတ်များကိုပြစ်မှားပါက လူကိုဖျားနာအောင်၊ ဘေးအန္တရာယ်အသွယ်သွယ် ကျရောက်အောင်ပြုတတ်သည်ဟု ယုံကြည်ကြပါသည်။ နတ်အမျိုးမျိုးရှိသည်ဟု ယုံကြည်၍ ပူဇော်ပသကြသော်လည်း နတ်သမီးများကို ပူဇော်ပသခြင်းမရှိချေ။ အိမ်တွင် နတ်ရုပ်ကိုထုလုပ်၍ ကိုးကွယ်ခြင်း မရှိ။ ရွာအပြင် တွင် နတ်ကို ပူဇော်ပသရန် နေရာသတ်မှတ်ထားရှိကြသည်။

အမည်မှည့်ခြင်း

ကယန်းလူမျိုးတို့သည် မိမိသားသမီးများ ကို ချစ်ခင်ကြင်နာသူများဖြစ်ကြပြီး ကလေး၏ ကြီးပွားတိုးတက်ရေးကို အထူးလိုလားကြသည့် အလျောက် မီးဖွားချိန်မှစ၍ ကလေးအတွက် မင်္ဂလာယူလေ့ရှိသည်။ မီးဖွားပြီးလျှင် ကလေး၏ အချင်းကို အချို့မှာ မြေမြှုပ်ကြပြီး အချို့ မှာ ဝါးဘူးထဲတွင် ထည့်ထား၍ သစ်ခေါင်းတွင် ချိတ်ထား သည်။

ကယန်းအမျိုးသမီးတို့သည် မီးဖွားပြီး ငါးရက်မှ ၁၀ရက် တစ်ပတ်ကြာမှ မီးထွက်လေ့ ရှိသည်။ မီးမထွက်မချင်း မီးနေအိမ်ကို အခြားဧည့်သည်များမလာရ။ ဧည့်သည်လာလျှင် ကလေးချက်တော်တော်နှင့် မကေလေး ချက်ကြွေသောအခါ ရွာထဲမှလူကြီးလူအောင်း သက်ကြီးရွယ်အိုအချို့ကိုခေါ်၍ ထမင်းဟင်းလျာတို့ဖြင့် ဧည့်ခံ ကျွေးမွေးကြသည်။ ချက်ကြွေပြီး၍ တစ်လမျှကြာသောအခါ ကလေးအည်ပေးပွဲကို ပြုလုပ်သည်။ ကလေး ကို အဖေ၊ အမေ (သို့) အဘိုး၊ အဘွားတို့က ကလေးနှင့် သင့်လျော်သောအမည်ကို ရွေးချယ်ပေးကြသည်။ ကယန်း လူမျိုးတို့သည် နေ့နံအလိုက် အမည်မှည့်ခြင်းမရှိ။ အမည်ပေးသောအခါ အဘိုး၊အဘွား အမည်ပါအောင် ထည့်၍ မှည့်ကြသည်။ သို့မဟုတ် အရောင်အဆင်းနှင့် သစ်ပင်ပန်းပင်များကိုမှီ၍ မှည့်တတ်သည်။ ကယန်းတို့သည် အမည်ပေးပုံတွင်-

(က) နမိတ္တက အမည်ပေးခြင်း

(ခ) ဂုဏ်လီအမည်ပေးခြင်း ဟူ၍ရှိသည်။

အမည်ပေးရာ၌ ယောကျာ်းဖြစ်လျှင် အဘိုး၊ ဦးလေးတို့ အမည်ယူလေ့ရှိပြီး မိန်းမ ဖြစ်လျှင် အဘွား၊ အဒေါ် အမည်ကို ယူကြ သည်။ အချို့သော ကယန်းလူမျိုးတွင် မွေးဖွား လာသော သားသမီးများကို ကြီးစဉ်ငယ်လိုက် သိရှိရန် အမည်၏ရှေ့တွင် အောက်ပါအမည်များကို ထည့်၍ခေါ်လေ့ရှိသည်။ ကယန်းလူမျိုးတို့၏ အမည် ခေါ်ဆိုပုံမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်

အမျိုးသားအမည်မှာ- မျိုးသားအမည်မှာ

ပထမသား - အိုင်
ဒုတိယသား - ငင်း
တတိယသား - သန်း
စတုတ္ထသား - သိုင်း
ပဉ္စမသား - အငိ
ဆဋ္ဌမသား - အလော
သတ္တမသား - အစို့
အဋ္ဌမသား - ပီး
နဝမသား - ပေါ
အမျိုးသမီးအမည်များမှာ-
ပထမသမီး - အားမူ
ဒုတိယသမီး - အားအ
တတိယသမီး - အားပိုင
စတုတ္ထသမီး - အားလာ
ပဉ္စမသမီး - အားအူး
ဆဋ္ဌမသမီး - အားအ
သတ္တမသမီး - အားအစ
အဋ္ဌမသမီး - အားလ
နဝမသမီး - အားလာ

အနုပညာနှင့်တူရိယာများ

ကယန်းလူမျိုးတို့သည် မိမိတို့၏ အမျိုးသားဟန်၊ အမျိုးသမီးမူ၊ အမျိုးသားအသံ၊ ရိုးရာအကများရှိကြသည်။ ကယန်းလူမျိုးတို့၏ ရိုးရာတူရိယာပစ္စည်းများမှာ ဖားစည်၊ ဗုံ၊ မောင်း၊ လင်းကွင်း၊ ပလွေ၊ ဒေါင်းဒွေ၊ ကျွဲချို၊ ခေါင်းလောင်းတို့ဖြစ်ကြပြီး ရိုးရာအကများမှာ ကန်ခွမ်အက၊ အိမ်သစ်တက်အက၊ ဝါးညှပ် အက၊ ဒိုင်းအက၊ အသုဘအက၊ ယိမ်းအက အစရှိသည်တို့ ဖြစ်ကြသည်။ ကယန်းလူမျိုးတို့သည် ရိုးရာတေးဂီတ အမျိုးမျိုးရှိသည်။ ယင်းတေးဂီတများမှာ ယို့သခေါ် အပျိုလူပျို လှည့်ခြင်း တေးသီချင်းများ၊ ငို့ဟန်ခေါ် အသုဘဆိုင်ရာ လွမ်းသီချင်းများ၊ ငိုမီးခေါ်အမ်မီး အသုဘတေးသီချင်းများနှင့် အခြားရိုးရာ တေးသီချင်းများလည်းရှိသည်။

ဝတ်စားဆင်ယင်ထုံးဖွဲ့မှု

ကယန်းတိုင်းရင်းသားတို့သည် မျိုးနွယ်စု ဖြစ်သော ကယန်းကငန်(ယင်းဘော်)၊ ကယန်းကဲခူ(ပဒေါင်)၊ ကယန်း ကဲဒေါ့(ဂေခူ)နှင့် ကယန်းလထ(ခေါင်းတို)တို့သည် ပြောဆိုသော ဘာသာစကား၊ ကျင့်သုံးလေ့ရှိသော ရိုးရာယဉ်ကျေးမှု ဓလေ့ထုံးတမ်းတို့တွင် တူညီကြပြီးတစ်ဆကတစ်စပ်တည်းသော နယ်မြေဒေသတွင် အတူ တကွနေထိုင်ကြသော်လည်း ိးနွယ်စုတစ်စုနှင့်တစ်စု ဝတ်စားဆင်ယင် ထုံးဖွဲ့မှုမှာ ကွဲပြားကြသည်။

ကြေးပတ်ခြင်းဓလေ့

ကြေးပတ်သော ကယန်းအမျိုးသမီးများကို လည်ရှည်လူမျိုး(Long Neck) ဟုလည်းကောင်း၊ ဗျိုင်းအမျိုး သမီးဟူ၍လည်းကောင်း ခေါ်ဆိုကြသည်။ ကြေးပတ်၍ လည်တံရှည်လာခြင်းသည် ကယန်းတိုင်းရင်းသားတို့ အကြားတွင် လည်တံရှည်လေ ပို၍တင့်တယ်သည်ဟု သဘောထားကြသည်။ မူလအစ ကြေးပတ်ခြင်းသည် မယ်တော်နဂါးမကဲ့သို့ လည်ရှည်မည်ဟူ၍လည်းကောင်း၊ မယ်တော် နဂါးမနှင့် အဆင်းသဏ္ဌာန်အားဖြင့် တူမည် ဟူ၍လည်းကောင်း ယုံကြည်မှုဖြင့် ကြေးပတ်ခဲ့ကြသည်။

ကြေးပတ်သူ ကယန်းအမျိုးသမီး၏ ဦးခေါင်းထိပ်တွင် ဆံထုံးထုံး၍ အချွန်ပြုလုပ် ထားသောငွေဆံထုံးဖြင့် ထောင် ၍စိုက်ထားသော နဂါးအမောက်ပုံသဏ္ဌာန်ကို ဆင်ယင်ထားသည်။ လည်ပင်းတွင် အရစ် ၁၆မှ ၂၅ အရစ်အထိ ပါရှိသောကြေးကွင်းများကို ရစ်ပတ်ထားပြီး လည်ပင်းအရင်းတွင် အရစ်ငါးရစ်ပါရှိသော ကြေးကွင်းကို ထပ်၍ ပတ်ထားသည်။ ယင်းကြေးကွင်း ငါးရစ်ကိုအချင်းနှစ်လက်မခွဲရှိသော ကြေးကွင်းငယ်တစ်ခုဖြင့် အထိမ်း အမှတ်အဖြစ် တပ်ဆင်ထားခြင်းဖြင့် နဂါးမ၏ လည်ပင်းအရင်း အမောက်သဏ္ဌာန်ပုံ ကို ဆင်ယင်ထားသည်။

ကယန်းအမျိုးသမီးများ ကြေးပတ်ခြင်း ကို အသက်လေးနှစ်ကျော်တွင် စတင်ပတ်ကြသည်။ ကြေးကွင်းများကို လည်ပင်းနှင့် ခြေသလုံးအထက်ပိုင်းတွင် ပတ်ထားကြသည်။ အသက်ငါးနှစ်ကျော်လွန်လာလျှင် အရစ်တိုး၍ပတ် ပေးကြသည်။ အသက် ရှစ်နှစ် ကျော်လာလျှင် ပို၍လုံးပတ်ကြီးသော ကြေးကွင်းများကိုပတ်ပေးသည်။ ကြေးကွင်း ပတ်ခြင်းကို အသက် ၁၅နှစ် ကျော်တွင် ပြီးဆုံးသည်။

ကယန်းအမျိုးသမီးများသည် ကြေးကွင်း ပတ်ထားခြင်းကြောင့် လည်ရှည်ထွက်လာသည်ဟု ထင်မှတ်ကြသည်။ ကယန်းအမျိုးသမီး၏ လည်ပင်းတွင် ရစ်ပတ်ထားသော ကြေးကွင်းများ၏ အလေးချိန်မှာ ငါးပိဿာခန့်ရှိသည်။ ထိုကြေး၏အလေးကြောင့် ပခုံး၏ကယန်းအမျိုးသမီးတို့၏ကြေးပတ်ခြင်းကို အမျိုးသားတို့က ဆောင်ရွက်ပေးခြင်းမဟုတ်ဘဲ ကျွမ်းကျင်သော အမျိုးသမီးတို့အချင်းချင်း တပ်ပေးကြသည်။ အမျိုးသားတို့မှာ အမျိုးသမီးပတ်လိုသောကြေးချောင်းလုံးပတ် အရွယ်အစားရရှိစေရန် ကြေးချောင်းများကို မီးအပူပေး၍ သစ်သားလုံးတွင် ရစ်ပတ်ထားသော အပေါက်မျိုး စုံပါရှိသော သံပြားဖြင့် နန်းဆွဲပေးသည်။ ။

(ကိုးကားချက်)

ဦးပီမောင်စိုး(လွိုင်ကော်)
ကယန်းတိုင်းရင်းသားသမိုင်း